आयुर्वेदापासून आधुनिक विज्ञानापर्यंत आहाराच्या सवयींवर अनेक अभ्यास झाले आहेत. रात्री झोपण्यापूर्वी खाण्याच्या वेळा आणि त्याचा आपल्या शरीरावर होणारा परिणाम याबाबत तज्ज्ञांचे वेगवेगळे मत आहे. तज्ज्ञ सांगतात की, झोपण्यापूर्वी योग्य आहार घेतल्यास झोपेची गुणवत्ता सुधारते आणि शरीरावर अनुकूल परिणाम होतो. परंतु, काही प्रकारची फळे रात्री खाल्ल्याने समस्या निर्माण होऊ शकतात. चला, याबद्दल सविस्तर जाणून घेऊया.
झोपण्यापूर्वी हलके अन्न महत्त्वाचे का?
अपोलो स्पेक्ट्रा हॉस्पिटल, मुंबई येथील आहारतज्ज्ञ डॉ. जिनल पटेल यांच्या मते, झोपण्यापूर्वी जड पदार्थ किंवा कार्बोहायड्रेटयुक्त अन्न सेवन केल्याने शरीराचा चयापचय मंदावतो. यामुळे वजन वाढणे, ॲसिडिटी, गॅस्ट्रोएसोफेजल रिफ्लक्स रोग (GERD) यांसारख्या समस्यांचा धोका वाढतो. जड पदार्थ पचनास जास्त वेळ लागतो, ज्यामुळे शरीरावर ताण येतो आणि झोपेची गुणवत्ता खराब होते.
रात्री उशिरा खाण्याचे धोके
लठ्ठपणा आणि मधुमेह: रात्री उशिरा खाल्ल्यास शरीरात साखरेचे प्रमाण जास्त राहते, ज्यामुळे लठ्ठपणाचा आणि मधुमेहाचा धोका वाढतो.
हृदयाचे आजार: जंक फूड किंवा जड पदार्थ खाल्ल्याने रक्तवाहिन्यांमध्ये फॅटी डिपॉझिट्स साठतात, ज्यामुळे हृदयविकारांचा धोका निर्माण होतो.
अन्नपचन समस्या: सतत छातीत जळजळ होणे, पोटदुखी किंवा अपचन यांसारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
झोपण्यापूर्वी हलकी फळे खाण्याचे फायदे
शारदा हॉस्पिटलच्या वरिष्ठ आहारतज्ज्ञ श्वेता जयस्वाल यांच्या मते, हलकी फळे खाल्ल्याने रात्री उशिरापर्यंतची भूक कमी होण्यास मदत होते. फळांमध्ये नैसर्गिकरित्या कमी कॅलरी असतात आणि ती पचायला सोपी असतात. तसेच, ती शरीराला हायड्रेट करतात, जे एकूण आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरते.
झोपण्यापूर्वी खाण्यासाठी योग्य फळे
स्ट्रॉबेरी आणि ब्लूबेरी:
या फळांमध्ये साखरेचे प्रमाण कमी असते आणि अँटिऑक्सिडंट भरपूर प्रमाणात असतात. त्यामुळे ही फळे पचायला सोपी आणि झोपेसाठी फायदेशीर ठरतात.
चेरी:
विशेषतः टार्ट चेरीमध्ये मेलाटोनिनचे प्रमाण अधिक असते, जे झोप सुधारण्यास मदत करते.
किवी:
व्हिटॅमिन सी आणि अँटिऑक्सिडंट्सने भरलेले किवी फळ चांगल्या झोपेसाठी उपयुक्त आहे.
पीच आणि प्लम्स:
या फळांमध्ये कमी कॅलरी असून, पचन संस्थेला त्रास न देता गोड खाण्याची इच्छा पूर्ण करतात.
रात्री झोपण्यापूर्वी खाण्यासाठी टाळावीत अशी फळे
- केळी:
केळीमध्ये नैसर्गिक साखर आणि पोटॅशियमचे प्रमाण अधिक असते, जे शरीराचे तापमान आणि चयापचय वाढवते. त्यामुळे झोप येण्यास अडथळा निर्माण होतो. रात्री उशिरा केळी खाल्ल्यास शरीरावर जडपणा जाणवू शकतो.
- टरबूज:
टरबूज हे जरी हायड्रेटिंग फळ असले तरी त्यातील पाण्याचे प्रमाण अधिक असल्याने रात्री वारंवार लघवीसाठी जागे व्हावे लागू शकते. यामुळे झोपेचा व्यत्यय होतो.
- लिंबूवर्गीय फळे:
संत्री, मोसंबी, आणि लिंबू यांसारख्या फळांमध्ये ऍसिडिटीचे प्रमाण अधिक असते. त्यामुळे झोपण्यापूर्वी ही फळे खाल्ल्यास छातीत जळजळ होणे किंवा अपचन होण्याची शक्यता असते.
- सफरचंद आणि अननस:
सफरचंद फायबरयुक्त फळ आहे, परंतु रात्री खाल्ल्यास पचन संस्थेला ताण येतो. अननसात नैसर्गिक ऍसिड असते, ज्यामुळे झोपेवर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.
तज्ज्ञांचे सल्ले
संतुलित आहार:
रात्री झोपण्यापूर्वी फळे खाण्याचा विचार करत असाल, तर हलकी आणि पचायला सोपी फळे निवडा. जड किंवा ऍसिडिक फळे टाळा. यामुळे पचन संस्थेवर अनावश्यक ताण येत नाही.
योग्य वेळेची निवड:
झोपण्याच्या 2-3 तास आधीच फळांचे सेवन करा. यामुळे शरीराला पचनासाठी वेळ मिळतो आणि झोपही चांगली लागते.
हायड्रेशनचे महत्त्व:
फळांद्वारे शरीर हायड्रेट राहते. परंतु, रात्री पाण्याचे प्रमाण अधिक असलेल्या फळांमुळे वारंवार बाथरूमला जाण्याचा त्रास होऊ शकतो. त्यामुळे पाणी कमी असलेली फळे निवडा.
निष्कर्ष
झोप ही आपल्या शरीरासाठी तितकीच महत्त्वाची आहे जितका आहार. झोपेच्या वेळेस शरीराला आराम मिळण्यासाठी हलके, पचायला सोपे आणि पोषणमूल्ययुक्त फळांचे सेवन करा. तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसार योग्य फळांची निवड केल्यास पचन सुधारते, झोपेची गुणवत्ता वाढते आणि एकूणच आरोग्याला फायदा होतो. त्यामुळे, आपल्या आहाराची योग्य निवड करून शरीर आणि मनाला सुदृढ ठेवा.
